بیراو کیم بو دریا ده غواص ایدی

منگه نکته دُر مثل لیک دیدی

که دریا ده بار ایردی فوجی بالیق

سو تاپماق اوچون دایم اندیشه لیق

نی ینگلیغ ایکن طمع و رنگی اونینگ؟

قایو نوع، سیر و درنگی اونینگ؟

درم لر بولیب تنلری اوزرا داغ

سودین هیچ تاپمس لر ایردی سراغ

دیدی بیر بالیق اول تب و تاب ارا

دیدیلر فلان تند گرداب ارا

نهنگی دورور سالخورد و کهن

بو دریا ده سیر ایله گن اوچ و بن

کیرک کیم سودی اول نشان انگله گی

بو بس طرفه راز نهان انگله گی

اونینگ ساری عزم ایتدیلر تورمایین

سونینگ آرزو سینده دم اورمایین

قیلیب سعی اول کام نایاب غه

یتیشتی لر او تند گرداب غه

نی گرداب کیم چرخ گردنده دیک

نی ایگریم، سپهر نوردنده دیک

سونینگ دوره سیده ییتیشغاچ باری

توشوب دوره دین هر بیری بیر ساری

بالیق لرنی بوتراتدی گرداب بیم

اونینگ دیک کی تال یاپراغینی نسیم

بو حالتده چایقالدی دریای ژرف

پدیدار بولدی نهنگ شگرف

 بالیق لرگه توشگنده درد و فراق

کی بیر بیردین اولمیش ایدیلار یراق

بارین توتدی بیر بیر نهنگ فنا

ایچین جوفیده جمع قیلدی یانا

اولر برچه سودین چو ایریلدیلر

بورون سوده ایرکنلرین بیلدیلر

ندامت چیغارسا فلک اوزره دود

چو معده اوتی محرق ایردی نی سود؟

بولوردین بورون بیر بیریدین بحل

بولوب ایردیلر برچه سی مضمحل

علیشېر نوایی

آچ و سوسیز قالماقنی

صبر و طاقت قیلماقنی

الله گه یتیشماقنی

اؤرگندیم رؤزه ایله

بنده گه مرحمت نی

رؤزه ده گی رحمت نی

مینگلب مینگلب حکمت نی

اؤرگندیم رؤزه ایله

یخشیلیک نینگ معنا سین

صالح لرنینگ تقوا سین

سخاوت نینگ بهاسین

اؤرگندیم رؤزه ایله

شکرنینگ ماهیَتین

توبه نینگ فضیلَتین

تقوادارنینگ حیاتین

اؤرگندیم رؤزه ایله

آنه تیل

آنه تیــل بیلگن کیـشی نینـــگ عزتین قیلگیم کیلور
آنه تیل نی آغزیدین آلتــــــــین بیریب آلگـــیم کیلور 


آنه گـــــــــــه بؤلسه محـبت ، آنه تیلده سؤزله شر
سؤزلگن هر بیر کیشی نینـگ حرمتین قیلگیم کیلور 


آنه تیل قنچه چوچیک سین هر سؤزینگده بالی بار
سؤزلرینگنی توتیا دیـــــک کؤزیمگه سؤرتگیم کیلور 


کیم که یازســه آنه تیلده بیر قطار شیرین سؤزین
قلمین کؤزیمگه سؤرتیـــــب قوللرین اؤپگیم کیلور 


قیسی ایل که آنه تیل گه بیـــــــرسه کتته اعتبار
یؤرتنی کعبه دن آرتیق زیارت قیلـــــــــــگیم کیلور 


بابا و اجداد لرین برچــــــــــــه میراثین سقله گن
اؤشه ایل آلدیگه مین باشـــیم بیلن بارگیم کیلور 


برچه اؤتمیش بارلیغیدین کؤرکم قؤریلگن اولکه گه
تا تریکمن اوشه یؤرتــــــــده عمرباد قالگیم کیلور 


آنه تیل سین بیزگــــــــــه هردایم اولؤغ ذاتدین اولؤغ 
شو سببدن اینگ یخشی کوینی سینگه یازگیم کیلور

شاعر : داکتر عزیز فاریابی

قیاسی یۉق اونینگ مهری بیر دنیا

اوخشه سه اۉزیگه اۉخشی دی اۉزبېک

باشقه ملت لرنی بیلمه دیم، اما

دنیاده باله م دیب یشه ی دی اۉزبېک!

اونته بۉلسه اورنی باشقه اونینگ چون

اوغلیم آتشیمدن یره لگن اوچقون

قیزیم پری لردن چهره سی گلگون

قاشلری قلم دیب یشه ی دی اۉزبېک!

بیر قولده بلهنچک، بیر قولده قرآن

بیر یلکه ده کتمان، بیریده ایمان

برچه گه برابر آفتاب سیمان

یشنه سین عالم دیب یشه ی دی اۉزبېک!

بابه لری قیسی یگیت لردن کم

مامه لری خوشروی یوزدن آشسه هم

زورریادلری بۉلسه بیتته اویگه جمع

توشک یتمی تونین توشی دی اۉزبېک!

احترام ایتگنگه احتراملری بار

کیککیگنگه بویین ایگمی دی زنهار

بشیک توله ججی اسلاملری بار

تاش اوتمس قورغانگه اۉخشی دی اۉزبېک!

قیاسین تاپدینگ می ایتگین محمد؟

اۉخشه سه اوزیگه اۉخشی دی اۉزبېک

یامان شعر یازسنگ هم بتینگدن اوپیب

کم بولمه باله م دیب یشه ی دی اۉزبېک!

محمد یوسف

امام ترمذی رحمه الله مسلمانلرننگ یوقاری رتبه لیک عالمی وحدیث فنی ده یازیلگن"سنن"ویا"جامع"نام لی اثرنی صاحبی دورلر،"کتب سته"ویا"صحاح سته"صاحب لرینی بری بولیب مشهوروبیوک محدثین لردن دورلر،وامام ترمذی رحمه الله ننگ تولیق اسمی أبوعیسی محمدبن عیسی بن سورة بن موسی بن ضحاک البوغی الترمذی بولیب وایکی یوزتوقیزینچی هجری یلی ننگ ذوالحجه آیی ده ترمذننگ بوغ دیگن برقشلاقیده توغولگنلر،امام ترمذی رحمه الله یاش لیک دن طلب علم گه چیقیب اولامنطقه ده گی عالم لردن علم اورگانیب سونگره طلب علم اوچون عراق،حجاز،خراسان،وبشقه برقنچه دیارلرگه سفرقیلدیلر،واوزی ننگ هم عصری بولگن امام لرمثل امام بخاری وامام مسلم وامام ابوداودبیلن کوب مرته لرملاقات قیلدیلر،مخصوصا امام بخاری رحمه الله دن کسب فیض قیلیب کوپراق تأثیرلنگن لر،وشوننگ ایسه بشقه کوب بیوک عالم لردن حدیث ایشیتیب روایت قیلگنلر،جمله دن محمد بن بشار بن بندار ،محمد بن المثني ، زياد بن يحيي الحساني ، عباس بن عبد العظيم العنبري ، أبو سعيد الأشح عبد الله بن سعيد الكندي ، عمرو بن على القلانسي ، يعقوب بن إبراهيم الدورقي ، محمد بن معمر القيسي ، ونصر بن علي الجهضمي سرفهرست دورلر،امام ترمذی رحمه الله ننگ لایق وفاضل برذات بولگنی اوچون برچه استاذلری حرمت قیلورایردی.

تولیق اسمی شریفلری محمد ابن محمد ابن محمد الماتریدی السمرقندی. ماترید سمرقند یقینیده گی قشلاقلردن بیری نینگ نامی. او حاضرده بوزیلگن شکلده متریت دیه اتله دی. اصلیده ایسه، منبعلرده ایتیلیشیچه، قشلاق نینگ نامی عربچه «ماترید؟» سوزیدن آلینگن. معناسی «نیمه دیماقچی سن؟» دیر. ایتیشلریچه، شیخ ابو منصور کلام علمیگه رجوع قیلگن پیتلریده شاگردلری کوپه یب کیتگن و اولر اوزارا بحث قیلگنلریده بیر بیرلریگه عرب تیلیده کوپینچه «ماترید؟» دیب مراجعت قیلگنلر. شوسوز کوپچیلیک قولاغیگه تیز-تیز چلینیبیرگچ، شیخ شاگردلرینی ماتریدیلر، قشلاق نامی نی ایسه ماترید دیب اته ی باشله گنلر.

تۉلیق اسمی و تخلصی: ابونصرمحمد بن محمدبن اوزلوغ ترخان فارابی

اۉرته آسیانینگ اولوغ متفکری و قاموسی عالمی فارابی یونان فلسفه سینی چوقور بیلگنی، اونگه شرحلر بیتگنلیگی وجهانگه ترغیب قیلگنی همده زمانه سی نینگ علملرینی پُخته اۉزلشتیریب، فنلر رواجیگه اولکن حصه قۉشگنی اوچون "المعلم الثانی"( "ایککینچی معلم"، ارسطودن کېین)، "شرق ارسطوسی" ناملریگه سزاوار بۉلدی.

بابا رحیم مشرب ( 1653 – 1711) اوزبیک کلاسیک ادبیاتی نینگ پارلاق یولدوزلریدن بیری صفتیده عصرلرآشه اوزیدن ترقتگن نوربیلن قـلب وروحیمیزنی یاریتیب، اوزیا قیملی شعـرلری بیلن خلقیمیزگه منظور بولیب کیلما قده.

او، هم صوفی، هم لیریک وفیلسوف شاعـر، عین حا لده انسان سیور متفکر وایرکین تفکر یلاوداری، عدالتسیزلیک که قرشی کوره ش فدایی یولچیسی ایدی.

ظهیرالدین محمد بابر و

اونینگ شاه اثری "بابر نامه"

ظهیرالدین محمد بابر اؤرته عصر شرق  مدنیتی، ادبیاتی و شعریتی ده  اؤزیگه خاص  اؤرین ایگل لگن ادیبشاعر، عالم  بؤلیش بیلن  بیرگه ییریک دولت  اربابی و سرکرده  هم دیر.  بابر دنیا قره شی  و  مکمل عقل- ذکاوتی  بیلن  هندوستانده بابریلر سلاله سیگه اساس سالیب، بو مملکت تاریخیده  دولت اربابی صفتیده  نامی قالگن بؤلسه،  سیرجلا اؤزبیک  تیلیده  یازیلگن "بابر نامه "اثری بیلن  جهان نینگ مشهور  تاریخ نویس عالم لری  قطاریدن  هم  جای آلدی

تورکلر

بیر زمانلر  قیلدی طغیان  کأینات،
تاکه بؤلسه کأیناتده  بیر جانذات.

یاندی آقتی  برچه عالم   گووه لب ،
کوتریلدی  توپراق  یردن هو وه لب.

عالم  ایچره   بؤلدی  توفان  تینمین،
بوتوفاننی  توخته شی  بؤلدی قیئین.

بؤلدی  تؤزان  تؤلدی  توتوندن  جهان،
اوردی  تؤلقین،باستی ،کیتی  آلتی یان.

اۉچمس ایزلر: تأریخدن معلوم بۉلیشیچه، افغانستان- تورکی خلقلرنینگ قدیمی و تأریخی وطنی حسابلَنه‌دی. افغانستان دېگن سیاسی- جغرافی حدود اۉرته گه کېلمسدن آلدین بو یورتده، تورکی سلاله‌لر اوزون ییللر بیرین- کېتین حُکم سوریب کېلگنلر. میلاددن آلدین هونلر، کوشانیلر و اوندن کېیین یفتلیلر (هفتالیتلر) سلطنت قوریب، بویوک مدنیت یره‌تیب، اۉزلریدن اۉچمس ایز قالدیریشگن. شونینگدېک، رتبیل شاهلر، کابل شاهلر، قرلوق شاهلر، قاره خانیلر، غزنویلر، سلجوقیلر، موغول‌لر، تیموریلر، بابر و اۉنینگ اولاده‌لری، شایبانیلر، افشاریلر، اشتر خانیلر و نهایت جنوبی تورکستان اۉزبیک خانلیکلری (خلم خانلیگی، بلخ خانلیگی، آقچه خانلیگی، سرپل خانلیگی، شبرغان خانلیگی، اندخوی خانلیگی، میمنه خانلیگی) سیاسی سلاله‌لر صفتیده حکمرانلیک قیلیب کېلدیلر.

تورکچه، تورکی،…چغتای تیلی، اېسکی اۉزبېکچه،… اۉزبېکچه، اۉزبېک تیلی، اۉزبېکی،… سۉزلر و اتمه لرحقیده

اۉزبېک (تورک) لکسیکولوژی سیده تیل تۉغری سیده تورلی اتمه لر و لکسیمه لر قۉللـه نیلیب کېلگن و کېلماقده. بو مسأله ده گی خیلمه-خیللیک شونچه که اۉز-اۉزیدن اۉرته گه کېلمه ی، بلکه اونینگ تورلی تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی عینی و حقیقی عامللر و سببلری بار. زمان چۉزیغی، جانلی تیللر (اولر بیلن ادبی تیل هم) نینگ اۉزگریشی و رواجلنیشی، سۉز خزینه سینینگ دایمی اۉزگروچنلیگی، بشقه تیللر بیلن مناسبتده بۉلگنلیگی، تیلچیلیک ساحه سیده گی قۉلگه کیریتیلگن یوتوقلر نیگیزیده اونینگ لکسیک قاعده لری و خزینه سینی ترتیب-قاعده گه سالیش، تازه لش، ینگیلش و … لر کبی نرسه لر اساسی سببلردن سنه له دی.