بوتون اسلام دنیاسیده، قرآن‌دن کیین اینگ معتبر کتاب حسابلنمیش «الجامع الصحیح» یا که «صحیح البخاری» کتابی‌نینگ مؤلفی ابو عبدالله محمّد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره، شوال آیی‌نینگ 13 کونی 149 هجری ییل (21 جولای 810 م. ییل) جمعه نمازیدن کیین بخارا شهریده توغیلیب، حدیث‌لر معتبر راویسی بؤلمیش آته‌سیدن ایرته یتیم قالدی و آنه‌سی تربیه‌سیده اؤسیب کمال‌گه یتدی.

ایریم منبع‌لر مثلاً «اسلام بویوک دایرة المعارفی» ده (376 بیت 7- جلد) امام بخاری بخارانینگ خرتنگ قیشلاغیده توغیلگن دیب ناتؤغری معلومات بیریلگن. حال بوکه خرتنگ قیشلاغی سمرقندگه تیگیشلی بؤلیب، قدیمی منبع‌لرده اونینگ فاصله‌سی سمرقنددن ایککی فرسخ دیب کؤرسه‌تیلگن (هر فرسخ عرب‌لر حسابی‌ده 5919 مترگه تینگ کیله‌دی) و امام- بخاری اؤشه ییرده وفات ایتیب، دفن ایتیلگن.

کۉچیریب آلیش اوچون اوستیگه کلیک قیلینگ!

http://0up.ir/up10/guest/O-zbekcha-Font.zip

سید محمّد بهاوالدین ابن سید جلال الدین 1318 ییلده بخارا یانیده گی قصری عارفان قشلاغیده توغیلگن. نقشبند یاشلیگیدناق تصوف یۉلیگه کیرگن، اونینگ سیرلرینی اۉرگنگن. قرآن کریم، تفسیر و حدیثلرنی پخته اېگلله گن. او دهقانچیلی بیلن شغلله نیب، کېینچه لیک تېمیر و مس بویوملرگه تورلی نقشلر بیتگن. شو سببلی او کیشی نینگ "نقشبند بۉلگن.

بهاوالدین نقشبند عبدالخالق غیجدووانی نې اۉزیگه پیر و استاد دېب بیلیب، اونینگ تعلیماتی نی رواج لنتیرگن. نقشبندی تصوف نظریه سی و عملیاتیگه دایر 13ته اثر یازگن. اولر آره سیده "حیاتنامه"، "دلیل عاشقان" و "آداب السالکین" کبی اثرلر علایحده اهمیتگه اېگه.  خوجه بهاوالدین "نقشبندیه" طریقه تیگه اساس سالیب، عربستان، ایران، اۉرته آسیانینگ کۉپ شهرلریده تصوفنی کېنگ ترغیب قیلگن.

نقشبندی لیک نینگ اساسی ماهیتی "قۉل ایشده و الله دلده" دېگن شیارده اۉز افاده سینی تاپگن. بهاوالدین کرامتلی انسان بۉلگنلیگی اوچون اونگه "بلاگردان" دېب نام بېریشگن. امیر تېمور، علیشېر نوایی، جامی، مختومقلی و باشقه اولوغ ذاتلر نقشبندیه یۉلینی تنله گنلر. خوجه بهاوالدین نقشبند 1389 ییلده اۉز قشلاغیده وفات اېتگن.

عـاشقـلـرنـیـنـگ سـۉراغـی، صادقـلـرنـیـنگ یـراغـی

انـبـیـالــر چـــراغــــی، خــاکـســار بـولـغــان مـحـمــد

اۉزین سالیب محنت گه، تورلوک تورلوک زحمت گه

عـاصـی، جــافــی امـت گــه، کـوثر بـۉلـغـان مـحـمـد

تفتازانی (تۉلیق اسمی محمد ابن عمر سعدالدین التفتازانی) (1332 میلادی، نسا یانیده گی تفتزان قشلاغیده توغیلگن و 1392-12-8 میلادی سمرقنده وفات اېتگن)- قاموسی عالم. تفتازانی قریب 30 ییل دوامیده هرات و ماورالنهر تورلی شهرلریده گی مدرسه لرده فلسفه و منطقدن دیر بېرگن. سۉنگره امیر تېمور دعوتیگه بناءً سمرقندگه کېلیب، سراییده خذمت قیلگن و عمری نینگ آخریگه چه شو سرایده یشه ب ایجاد بیلن شغل لنگن. تفتازانی نینگ نظری میراثی اۉرته عصرلر فننی نینگ برچه ساحه لرینی اۉز ایچیگه آلگن بۉلیب، قرآن تفسیری دن باشقه اثرلری عرب تیلیده یازیلگن. بو اثرلردن 14-16 عصرنینگ 2 یریمیگه چه ماورالنهر و اونینگ اطرافیده گی مدرسه لرده اۉقو قوللنمه سی صفتیده فایده لنیلگن. منطق، حقوق، ریاضیات، نجومگه دایر اثرلر یازگن. بیزگه چه "شرح العقاید) (ابوحفص نفسی نینگ "عقایدالنفسی" اثریگه شرح)، "تهذیب المنطق و الکلام" (منطق و کلامگه صیقل بېریش)، "السّعدیه" (13-عصر آخیری و 14-عصر بیرینچی یریمیده بیرینچی یشه گن کاتبی نینگ منطقگه عاید "الشمسیه" رساله سیگه یازیلگن شرح)، "المطول" (نطق صنعتیگه عاید "کېنگ تلقین")، "مختصرالمعانی" (بدیع گه عاید "قیسقه چه معنالر)، "الرشاد الهادی" (عرب تیلی گرامریگه عاید "یۉل باشلوچی رهبر")، "مقاصد الطالبین" (فلسفه و کلامگه عاید "طالب علم لرنینگ مقصدلری")، "رساله فی الزوایه المثلث" ("اوچ برچک نینگ برچک لری حثیده رساله") کبی اثرلر یېتیب کيلگن. تفتازانی اۉزیدن آلدین اۉتگن متفکرلرنینگ اثرلریگه تورلی شرحلر یازگن. جمله دن نی صبوری نینگ "حساب حقیده قویاشی رساله" اثر یگه 2ته شرح یازگن: بیرینچی سی- "قویاش رساله" (1389 میلادی) و ایککینچی سی- "اوچ برچک برچکلری حقیده رساله" بۉلیب، بیرینچی سی نینگ هندسی قسمینی شرح له ی دی.

بویوك شاعر حكیم جمال الدین ابو محمد الیاس بن یوسف بن زكی بن مؤید نظامی گنجه ‌یی، هجری قمری آلتینچی عصرده یشب اۉتگن. او تخمین هجری قمری 530 ییلیده آذربایجان نینگ گنجه شهریده توغیلیب وایه ‌گه یېتدی و بوتون عمری بۉیی اۉشه یېرده یشب ایجاد قیلدی. نظامی شعریتده خمسه‌ چیلیكنی باشلب بېرگن بویوك سۉز استادی سنه ‌له ‌دی.

هرچند ایریم تحقیقاتچیلر اونی فارس یا كه كُرد دېب تانیتیشده اورینگن بۉلسه ‌لرده، بیراق اصلیده او تورك بۉلگن. چنانكه او، اۉز زمانیده آنه تیلی بۉلمیش توركی گه اعتبار بېریلمه‌گنیدن شونده ‌ی شكایت قیلگن اېدی:

توركی ام را در این حبش نخرند

لاجرم دوغبای خوش نخورند

میرزاعبدالقادربیدل-تینگگی یؤق شاعر،متفککر و جمعیت شناس عالم،اؤزیگه خاص فیلسوفانه قره شلر صاحبی بؤلگن انسان دیر.اصلی شهرسبزنینگ برلاس اوروغیدن بؤلگن شاعرنینگ آته – بابالری هندوستانگه کؤچیب باریب، اؤشه یرده تورغون یشب قالیشگن. هندوستاننینگ عظیم آباد شهری یقینیده گی پتنه ده 1644 إیلده حربی خذمتچی عایله سیده تولد تاپگن بیدل 1720 إیلنینگ 5 دسمبریده دهلیده وفات یتهدی.

^{فرغانه نینگ سولم  مرغیلان شهری گه قرشلی رِشتان قیشلاغیده 7 عصر باشلری، 511 هجری ییلی رجب آیی نینگ سککیزینچی کونی (میلادی 1123- 23 سپتمبر) عصر نمازیدن کیین اوشه دورنینگ بویوک فقیه لریدن بولمیش ابوبکر بن الخلیل عایله سیده ساغلام  بیر کودک دنیاگه کیلدی. اونگه علی دیب اسم بیردیلر. علی بن ابوبکر باله لیگیدن آق اوزیگه خاص خصلتلری بیلن عایله اعضالری مهرینی قازاندی. توغمه قابلیّت، طبیعی لیاقت، سیزگیر روح، توشونیش و انگلشده گی زیرکلیک باله نینگ هر بیر حرکتیده  کؤز گه تشلنردی.}

جلال الدین رومی جهان ادبیاتی نینگ معظم سیمالریدن بیری. او اۉزیدن کېینگی شرق و غرب سۉز صنعتی گه کتته تاثیر اۉتکزدی. حافظ شیرازی، عبدالرحمن جامی، علیشیرنوایی، میرزاعبدالقادر بیدل کبی بویوک سۉز استاذلری مولانا نی اۉزلریگه استاذ دېب بیلیشگن.  بویوک (هی یوت)ابوالقاسم فردوسی، شیخ سعدی، خواجه حافظ لر قطاریده جلال الدین رومی ایجادینی هم« خضر چشمه سی» دېب اته­گن. مشهورلیکده فردوسی نینگ «شاهنامه » سی، سعدی نینگ « گلستانی»، حافظ نینگ «دېوانی» بیلن بیر قطارده تورگن، فارسی قرآن نامی بیلن شهرت قازانگن« مثنوی معنوی» نی انسان معنوی حیاتی نینگ قاموصی صفتیده نه فقط شرقده، بلکی غربده هم اخلاص بیلن اۉرگنیشگن.

امام ترمذی رحمه الله مسلمانلرننگ یوقاری رتبه لیک عالمی وحدیث فنی ده یازیلگن"سنن"ویا"جامع"نام لی اثرنی صاحبی دورلر،"کتب سته"ویا"صحاح سته"صاحب لرینی بری بولیب مشهوروبیوک محدثین لردن دورلر،وامام ترمذی رحمه الله ننگ تولیق اسمی أبوعیسی محمدبن عیسی بن سورة بن موسی بن ضحاک البوغی الترمذی بولیب وایکی یوزتوقیزینچی هجری یلی ننگ ذوالحجه آیی ده ترمذننگ بوغ دیگن برقشلاقیده توغولگنلر،امام ترمذی رحمه الله یاش لیک دن طلب علم گه چیقیب اولامنطقه ده گی عالم لردن علم اورگانیب سونگره طلب علم اوچون عراق،حجاز،خراسان،وبشقه برقنچه دیارلرگه سفرقیلدیلر،واوزی ننگ هم عصری بولگن امام لرمثل امام بخاری وامام مسلم وامام ابوداودبیلن کوب مرته لرملاقات قیلدیلر،مخصوصا امام بخاری رحمه الله دن کسب فیض قیلیب کوپراق تأثیرلنگن لر،وشوننگ ایسه بشقه کوب بیوک عالم لردن حدیث ایشیتیب روایت قیلگنلر،جمله دن محمد بن بشار بن بندار ،محمد بن المثني ، زياد بن يحيي الحساني ، عباس بن عبد العظيم العنبري ، أبو سعيد الأشح عبد الله بن سعيد الكندي ، عمرو بن على القلانسي ، يعقوب بن إبراهيم الدورقي ، محمد بن معمر القيسي ، ونصر بن علي الجهضمي سرفهرست دورلر،امام ترمذی رحمه الله ننگ لایق وفاضل برذات بولگنی اوچون برچه استاذلری حرمت قیلورایردی.

امام بخاری رحمه الله مسلمانلرننگ آلدیده حدیث عالم لرینی إینگ اهمی دن بولیب وقرآن کریم دن کیین"اصح الکتب"و"الجامع الصحیح" نام بیلن مشهوربولگن اثرنی ایگه سی دورلر،وامام بخاری ننگ تولیق اسمی أبوعبدالله محمدبن اسماعیل بن ابراهیم بن المغیرة الجعفی البخاری بولیب واهل علم اورتاسیده امام بخاری نام گه شهرت تاپگنلر.

إمام بخاری رحمه الله بیریوزتوقسان تورتینچی هجری یلی ننگ شوال آیی وجمعه کیچه سیده بخارا شهریده توغولگنلر،کیچیک لیکلریده آته لری"اسماعیل"وفات قیلیب آنه لرینی تربیتی گه اوتگنلر،وآنه لری عابده وزاهده بولگن برعیال ایدی که محمداوغلی نی یخشی لب تربیت قیلدی،وهمده امام بخاری کیچیک لیکده کوزدن معذوربولگن ایدیلرکه آنه لری دائماشفایاب لیگی اوچون دعاءقیلورایردی،انه شول ایدی که آنه لری حضرت ابراهیم خلیل الله نی خواب لریده کوریب بالنگ نی کوزی آچیلدی دیب بشارت خبرینی بیرگنلریدن کیین امام بخاری ننگ کوزی آچیلگن.

تولیق اسمی شریفلری محمد ابن محمد ابن محمد الماتریدی السمرقندی. ماترید سمرقند یقینیده گی قشلاقلردن بیری نینگ نامی. او حاضرده بوزیلگن شکلده متریت دیه اتله دی. اصلیده ایسه، منبعلرده ایتیلیشیچه، قشلاق نینگ نامی عربچه «ماترید؟» سوزیدن آلینگن. معناسی «نیمه دیماقچی سن؟» دیر. ایتیشلریچه، شیخ ابو منصور کلام علمیگه رجوع قیلگن پیتلریده شاگردلری کوپه یب کیتگن و اولر اوزارا بحث قیلگنلریده بیر بیرلریگه عرب تیلیده کوپینچه «ماترید؟» دیب مراجعت قیلگنلر. شوسوز کوپچیلیک قولاغیگه تیز-تیز چلینیبیرگچ، شیخ شاگردلرینی ماتریدیلر، قشلاق نامی نی ایسه ماترید دیب اته ی باشله گنلر.