اسمی محمود  آته سی نینگ اسمی حسین محمّد اؤغلی  1008-إینچی میلادی، 380-إینچی هجریده ،  حاضرگی قیرغیزستانگه تیگیشلی ایسق کؤل یقینیده گی بارسغان  شهریده، ایریم منبعلرگه کؤره کاشغر نینگ  جنوب غربیده گی اوپَل قیشلاغی نینگ اؤزیغ محلله سیده توغیلگن. باشقه منبعلرده محمود کاشغری نینگ تؤلیق اسمی  شمس الدین محمّد ابن الحسین شکلیده کیلتیریلگن. کیلیب چیقیشی جهتیدن کاشغری قاره خانیلر سلاله سیگه منسوب،آته سی حسین اؤشه دورده گی بارسغان شهری نینگ امیری بؤلگن. کاشغری آنه تاماندن بیبیسی  خواجه سیف الدین بزرگگه بار باریب توته شه دی .

میرزاعبدالقادربیدل-تینگگی یؤق شاعر،متفککر و جمعیت شناس عالم،اؤزیگه خاص فیلسوفانه قره شلر صاحبی بؤلگن انسان دیر.اصلی شهرسبزنینگ برلاس اوروغیدن بؤلگن شاعرنینگ آته – بابالری هندوستانگه کؤچیب باریب، اؤشه یرده تورغون یشب قالیشگن. هندوستاننینگ عظیم آباد شهری یقینیده گی پتنه ده 1644 إیلده حربی خذمتچی عایله سیده تولد تاپگن بیدل 1720 إیلنینگ 5 دسمبریده دهلیده وفات یتهدی.

علی قوشچی (تخلصی; اصل اسم شریفی مولانا علاوالدین علی ابن محمد قوشچی سمرقندی) (1403 سمرقند-1474 استانبول) فلکیات شناس و ریاضیاتچی عالم، اولوغ بېک علمی مکتبی نینگ اَتاقلی نماینده لری دن بیری، اونینگ یقین شاگردی. امیرتیمور قرارگاهی نینگ باشلیغی نینگ اۉغلی. اولوغ بېک سرایی ده قرچیغه ی لر باغگنی اوچون اونی "قوشچی" دېیشگن. علی قوشچی باشلنغیچ معلوماتنی سمرقندده آله دی. اۉز معلوماتینی آشیریش اوچون 1414 ایران نینگ کرمان شهریگه باره دی و او یېرده گی مدرسه ده 3 ییل تعلیم آله دی، اینیقسه طبیعی فن لرنی خصوصاً فلکیات، ریاضیاتنی پخته اۉرگه نه دی، 1417 ییل سمرقندگه قیته دی. بو وقتده سمرقنده ده اولوغ بېک مدرسه سی قوریله یاتگن اېدی. علی قوشچی شو مدرسه ده هم تعلیم آلیشنی دوام اېتیره دی. قاضی زاده رومی و غیاث الدین کاشی لردن علم سیرلرینی اۉرگه نه دی. مدرسه نی بیتیرگچ شو یېرده فلکیات و ریاضیاتدن مشغولاتلر آلیب باره دی، علمی ایشلر بیلن مشغول بۉله دی. اولوغ بېک رصدخانه سینی قوریش ایشلریده هم فعال قتنه شه دی. شو دورده "حساب رساله سی" و "نجوم" رساله سی اثرلرینی یازه دی و علم اهلی آره سیده کتّه آبرو قازانه دی. 1428 ییلده اولوغ بېک رصدخانه سی ایشگه توشوریلگچ، بو یېرده اولوغ بېک رهبرلیگی ده کوزه تولر آلیب باره دی.  رساله لر یازیشده دوام اېته دی. اولوغ بېک نینگ "زیج جدید کۉره گانی" اثری یازیلیشده علی قوشچی نینگ هم حصه سی کتته.  1438 ییلده اولوغ بېک علی قوشچی نی ختای سلطنیتیگه اېلچی قیلیب یوباره دی، او ختای دن قیتیب کېلگچ، "ریاضیات و نجومی جغرافیه" اثرینی یازه دی.

^{فرغانه نینگ سولم  مرغیلان شهری گه قرشلی رِشتان قیشلاغیده 7 عصر باشلری، 511 هجری ییلی رجب آیی نینگ سککیزینچی کونی (میلادی 1123- 23 سپتمبر) عصر نمازیدن کیین اوشه دورنینگ بویوک فقیه لریدن بولمیش ابوبکر بن الخلیل عایله سیده ساغلام  بیر کودک دنیاگه کیلدی. اونگه علی دیب اسم بیردیلر. علی بن ابوبکر باله لیگیدن آق اوزیگه خاص خصلتلری بیلن عایله اعضالری مهرینی قازاندی. توغمه قابلیّت، طبیعی لیاقت، سیزگیر روح، توشونیش و انگلشده گی زیرکلیک باله نینگ هر بیر حرکتیده  کؤز گه تشلنردی.}

جلال الدین رومی جهان ادبیاتی نینگ معظم سیمالریدن بیری. او اۉزیدن کېینگی شرق و غرب سۉز صنعتی گه کتته تاثیر اۉتکزدی. حافظ شیرازی، عبدالرحمن جامی، علیشیرنوایی، میرزاعبدالقادر بیدل کبی بویوک سۉز استاذلری مولانا نی اۉزلریگه استاذ دېب بیلیشگن.  بویوک (هی یوت)ابوالقاسم فردوسی، شیخ سعدی، خواجه حافظ لر قطاریده جلال الدین رومی ایجادینی هم« خضر چشمه سی» دېب اته­گن. مشهورلیکده فردوسی نینگ «شاهنامه » سی، سعدی نینگ « گلستانی»، حافظ نینگ «دېوانی» بیلن بیر قطارده تورگن، فارسی قرآن نامی بیلن شهرت قازانگن« مثنوی معنوی» نی انسان معنوی حیاتی نینگ قاموصی صفتیده نه فقط شرقده، بلکی غربده هم اخلاص بیلن اۉرگنیشگن.

امام ترمذی رحمه الله مسلمانلرننگ یوقاری رتبه لیک عالمی وحدیث فنی ده یازیلگن"سنن"ویا"جامع"نام لی اثرنی صاحبی دورلر،"کتب سته"ویا"صحاح سته"صاحب لرینی بری بولیب مشهوروبیوک محدثین لردن دورلر،وامام ترمذی رحمه الله ننگ تولیق اسمی أبوعیسی محمدبن عیسی بن سورة بن موسی بن ضحاک البوغی الترمذی بولیب وایکی یوزتوقیزینچی هجری یلی ننگ ذوالحجه آیی ده ترمذننگ بوغ دیگن برقشلاقیده توغولگنلر،امام ترمذی رحمه الله یاش لیک دن طلب علم گه چیقیب اولامنطقه ده گی عالم لردن علم اورگانیب سونگره طلب علم اوچون عراق،حجاز،خراسان،وبشقه برقنچه دیارلرگه سفرقیلدیلر،واوزی ننگ هم عصری بولگن امام لرمثل امام بخاری وامام مسلم وامام ابوداودبیلن کوب مرته لرملاقات قیلدیلر،مخصوصا امام بخاری رحمه الله دن کسب فیض قیلیب کوپراق تأثیرلنگن لر،وشوننگ ایسه بشقه کوب بیوک عالم لردن حدیث ایشیتیب روایت قیلگنلر،جمله دن محمد بن بشار بن بندار ،محمد بن المثني ، زياد بن يحيي الحساني ، عباس بن عبد العظيم العنبري ، أبو سعيد الأشح عبد الله بن سعيد الكندي ، عمرو بن على القلانسي ، يعقوب بن إبراهيم الدورقي ، محمد بن معمر القيسي ، ونصر بن علي الجهضمي سرفهرست دورلر،امام ترمذی رحمه الله ننگ لایق وفاضل برذات بولگنی اوچون برچه استاذلری حرمت قیلورایردی.

امام بخاری رحمه الله مسلمانلرننگ آلدیده حدیث عالم لرینی إینگ اهمی دن بولیب وقرآن کریم دن کیین"اصح الکتب"و"الجامع الصحیح" نام بیلن مشهوربولگن اثرنی ایگه سی دورلر،وامام بخاری ننگ تولیق اسمی أبوعبدالله محمدبن اسماعیل بن ابراهیم بن المغیرة الجعفی البخاری بولیب واهل علم اورتاسیده امام بخاری نام گه شهرت تاپگنلر.

إمام بخاری رحمه الله بیریوزتوقسان تورتینچی هجری یلی ننگ شوال آیی وجمعه کیچه سیده بخارا شهریده توغولگنلر،کیچیک لیکلریده آته لری"اسماعیل"وفات قیلیب آنه لرینی تربیتی گه اوتگنلر،وآنه لری عابده وزاهده بولگن برعیال ایدی که محمداوغلی نی یخشی لب تربیت قیلدی،وهمده امام بخاری کیچیک لیکده کوزدن معذوربولگن ایدیلرکه آنه لری دائماشفایاب لیگی اوچون دعاءقیلورایردی،انه شول ایدی که آنه لری حضرت ابراهیم خلیل الله نی خواب لریده کوریب بالنگ نی کوزی آچیلدی دیب بشارت خبرینی بیرگنلریدن کیین امام بخاری ننگ کوزی آچیلگن.

تولیق اسمی شریفلری محمد ابن محمد ابن محمد الماتریدی السمرقندی. ماترید سمرقند یقینیده گی قشلاقلردن بیری نینگ نامی. او حاضرده بوزیلگن شکلده متریت دیه اتله دی. اصلیده ایسه، منبعلرده ایتیلیشیچه، قشلاق نینگ نامی عربچه «ماترید؟» سوزیدن آلینگن. معناسی «نیمه دیماقچی سن؟» دیر. ایتیشلریچه، شیخ ابو منصور کلام علمیگه رجوع قیلگن پیتلریده شاگردلری کوپه یب کیتگن و اولر اوزارا بحث قیلگنلریده بیر بیرلریگه عرب تیلیده کوپینچه «ماترید؟» دیب مراجعت قیلگنلر. شوسوز کوپچیلیک قولاغیگه تیز-تیز چلینیبیرگچ، شیخ شاگردلرینی ماتریدیلر، قشلاق نامی نی ایسه ماترید دیب اته ی باشله گنلر.

تۉلیق اسمی و تخلصی: ابونصرمحمد بن محمدبن اوزلوغ ترخان فارابی

اۉرته آسیانینگ اولوغ متفکری و قاموسی عالمی فارابی یونان فلسفه سینی چوقور بیلگنی، اونگه شرحلر بیتگنلیگی وجهانگه ترغیب قیلگنی همده زمانه سی نینگ علملرینی پُخته اۉزلشتیریب، فنلر رواجیگه اولکن حصه قۉشگنی اوچون "المعلم الثانی"( "ایککینچی معلم"، ارسطودن کېین)، "شرق ارسطوسی" ناملریگه سزاوار بۉلدی.

سلطان حسین میرزا بایقرا، امیر تیمور نسلیدن بولیب اونینگ آته سی "میرزا منصور، میرزا بایقرا اوغلی دیر. حسین میرزا بایقرا هجری قمری 842 نچی ییلی ـ میلادی 1438 نچی ییلی، هرات شهریده توغیلگن. ظهیرالدین محمد بابرشاه اوزی نینگ بابرنامه کتابیده، حسین بایقراولادتي ونسبي باره سيده شوندای ديب یازه دی: ولادتی سکیز یوز قرق ایککی ده هرات شهریده، شاهرخ میرزا زمانیده ایدی، سلطان حسین میرزا بن منصور بن بایقرا بن عمر شیخ بن امیر تیمور. منصور میرزا بیله بایقرا میرزا پادشاهلیق قیلغان ایمس. آنه سی فیروزه بیگم ایدی، تیمور بیک نبیره سی. سلطان حسین میرزا، میران شاه میرزا نینگ هم نبیره سی بولور ایردی. سلطان حسین میرزا، کریم الطرفین ایدی.

بابا رحیم مشرب ( 1653 – 1711) اوزبیک کلاسیک ادبیاتی نینگ پارلاق یولدوزلریدن بیری صفتیده عصرلرآشه اوزیدن ترقتگن نوربیلن قـلب وروحیمیزنی یاریتیب، اوزیا قیملی شعـرلری بیلن خلقیمیزگه منظور بولیب کیلما قده.

او، هم صوفی، هم لیریک وفیلسوف شاعـر، عین حا لده انسان سیور متفکر وایرکین تفکر یلاوداری، عدالتسیزلیک که قرشی کوره ش فدایی یولچیسی ایدی.

امیر تیمور ابن امیر تره غای 1336 ایل 9 اپریل آییده کیش (شهر سبز) ولایتی نینگ خؤاجه ایلغار قیشلاغیده دنیاگه کیلگن. اونینگ آته سی امیر محمد تره غای برلاس اولوسیگه منسوب بیکلریدن، بهادر جنگچی، علما و فضلاگه اخلاصمند، علم اهلیگه حامی و اشتیاقمند کیشی بؤلگن.

امیر تیمور نینگ یاشلیگی حقیده معلوماتلر کم اوچره سه- ده، ایریم منبعلرگه قره گنده، او یاشلیگیده خط- سواد چیقریب، اؤز دوری نینگ طبیعت، ریاضیات، فلکیات، معمارچیلیک و تاریخ علملرینی اؤرگنگن. امیر تیمور بیلن صحبتلشیش شرفیگه میسّر بؤلگن بویوک عرب فیلوسوفی ابن خالدون جهانگیر تورک، عرب، فارس خلقلری تاریخینی، دینی، دنیاوی و فلسفی بیلیملرنینگ مرکب جهتلریگچه یخشی اؤزلشتیرگنینی تأکیدله یدی.

ظهیرالدین محمد بابر و

اونینگ شاه اثری "بابر نامه"

ظهیرالدین محمد بابر اؤرته عصر شرق  مدنیتی، ادبیاتی و شعریتی ده  اؤزیگه خاص  اؤرین ایگل لگن ادیبشاعر، عالم  بؤلیش بیلن  بیرگه ییریک دولت  اربابی و سرکرده  هم دیر.  بابر دنیا قره شی  و  مکمل عقل- ذکاوتی  بیلن  هندوستانده بابریلر سلاله سیگه اساس سالیب، بو مملکت تاریخیده  دولت اربابی صفتیده  نامی قالگن بؤلسه،  سیرجلا اؤزبیک  تیلیده  یازیلگن "بابر نامه "اثری بیلن  جهان نینگ مشهور  تاریخ نویس عالم لری  قطاریدن  هم  جای آلدی